De werken van Ulrike waarbij die reminiscentie opdoemde, heeft de titel ‘Der ewige Mensch’ meegekregen. De Russische rivier Berezina staat in de militaire geschiedenis gekend voor het verliezen van een veldslag. Zowel de troepen van Napoleon als deze van Hitler hebben er een nederlaag geleden. Bij Ulrike Bolenz staat de Berezina symbool voor de gruwelen van het slagveld op alle tijden en plaatsen. De val van de Berlijnse muur was een humaan hoogtepunt van het herzlich Wiedersehen, maar geen eindpunt aan het onmenselijk oorlogsgebeuren. Deze treurnis duikt met regelmaat op in haar thematiek als het protest van een geëngageerd kunstenaar.
‘Der eeuwigen Mensch’ is een voorbeeld van een ander soort medium. Naast een oeuvre met de traditionele verf op drager in twee dimensies, heeft Ulrike Bolenz ook een continue productie van mixed media en installaties die toelaten haar werk een derde dimensie mee te geven. Ze doet beroep op fotografie en polycarbonaat wordt de drager. Soms voegt ze objecten toe. Zo erkent men in ‘Der eeuwige Mensch’ stukjes prikkeldraad. Bij de aanvraag in 1873 tot patent op prikkeldraad, geïnspireerd door doornstruiken, zal de Amerikaan Joseph F. Glidden (1813-1906), die door zijn uitvinding intensieve veeteelt mogelijk gemaakt heeft, allicht niet gedacht hebben aan militair gebruik. In de loopgraven van WOI werd de prikkeldraad voor het eerst aangewend als afweermiddel. Sinds 2011 wordt gepleit om het te verbieden aan paardenweides. Het is me niet bekend of het ook de bedoeling is dit verbod uit te breiden tot de hedendaagse mensenkampen. Hoe dan ook laat de aanwezigheid in het werk van Ulrike Bolenz aan niets te wensen over omtrent haar bezorgdheid voor de blijvende repressies. Het is boeiend om zien hoe ze door het traditionele medium niet te mengen, maar te complementeren met de nieuwe media, de postmoderne wending van de jaren ’80 overbrugd heeft. Het postmodernisme weigerde de te strikte uitsluitende principes van het modernisme te volgen. In vele gevallen heeft die hybride kruising tot hutsepotten geleid, de ene al lekkerder dan de andere. Ulrike is wat de Italiaanse estheticus Cesare Brandi (1906-1988), ‘Le due vie’ (7) genoemd heeft, onverstoord blijven bewandelen. De ene weg is deze van het zoeken naar de essentie van de existentiële conditie van de mens via een klassiek geworden schilderwijze. De andere weg houdt een experiment in met elementen in de ruimte en een diversiteit aan materialen. Merkwaardig genoeg slaagt ze erin om hier geen gespleten situatie te laten ontstaan. Er zijn geen twee Ulrike Bolenz. Er is er maar één, of misschien zeer vele, toch onder één noemer te vatten. Die tweede weg die Ulrike ingeslagen heeft, speelt meer met het tekenkarakter verbonden aan culturele producten en situaties. Connotaties nemen hier de overhand op denotaties. Ik gaf reeds het voorbeeld van de prikkeldraad, maar in deze tweede mogelijke benadering kan best alles geïnterpreteerd worden volgens de stijlfiguren zoals o.a. het ‘pars pro toto’, het deel voor het geheel. Kenmerk van een teken is dat het verwijst naar iets dat er niet ‘is’. Dit veronderstelt dat men via de context onrechtstreeks het kunstwerk gaat interpreteren en niet als een rechtstreekse ervaring. Het heeft ook de dubbelzinnigheid tot gevolg dat er een splitsing ontstaat tussen de betekenis van het teken en de vormelijke materiële kwaliteiten van het teken. De prikkeldraad is niet enkel ‘afschrikking’ het is ook een mooie repetitieve vorm. Dat geldt ook voor de chromosoomstrengen, de medicatieformules en de barcodes. Naar respectievelijke biologische determinanten, farmacologische informatie en economische classificaties zijn het ook eigenaardige grafische inscripties, vervreemdend in hun visuele concreetheid op een onverwachte plek.
Em. prof. dr. Willem Elias
Reactie plaatsen
Reacties