Ulrike Bolenz creëert kunst die verder gaat dan wat het oog kan zien. Achter elke transparante laag in haar werken schuilt een diepere betekenis die ons uitnodigt om na te denken over universele menselijke thema's. De in Duitsland geboren kunstenares, die later naar België verhuisde, staat bekend om haar unieke techniek waarbij ze hars en andere doorzichtige materialen gebruikt om gelaagde beelden te creëren.
Hoewel Bolenz nooit luidruchtig politiek is in haar werk, spreekt ze door haar kunst toch duidelijk over maatschappelijke kwesties. Haar werken zoals "Der Ewige Mensch" en "With Waving Hair" zijn niet alleen esthetisch indrukwekkend, maar vertellen ook krachtige verhalen over oorlog, vrouwenrechten en menselijke waardigheid. Bovendien vormt haar filosofische benadering, beïnvloed door denkers als Merleau-Ponty en Lévinas, de basis voor een oeuvre dat zowel visueel als intellectueel boeiend is.
In dit artikel duiken we dieper in het leven van deze buitengewone kunstenares, onderzoeken we de verborgen verhalen achter haar meest iconische werken en ontdekken we hoe haar unieke beeldtaal een spiegel vormt voor onze hedendaagse samenleving.
De mens achter de kunstenares
Jeugd en opleiding in Duitsland
Geboren in 1958 in het Duitse Castrop-Rauxel [1][2], toonde Ulrike Bolenz al vroeg haar aangeboren passie voor de schilderkunst. Anders dan veel kunstenaars heeft ze een relatief rustige opleiding genoten aan de Kunstacademie in Kassel [2]. Hier ontving ze een gedegen technische opleiding die de basis zou vormen voor haar latere werk [2]. In 1979 studeerde ze af onder begeleiding van twee belangrijke figuren in de Duitse kunstwereld: Professor Manfred Bluth, oprichter van de "Schule der Neuen Prächtigkeit", en Professor Tom J. Gramse, die betrokken was bij meerdere edities van de prestigieuze Documenta kunsttentoonstelling [1].
Vooral Gramse heeft een blijvende artistieke inspiratie geleverd die haar creatieve ontwikkeling heeft gestuurd [2]. Tijdens haar studie ontwikkelde ze een zeer persoonlijke expressieve stijl die haar onderscheidt van haar tijdgenoten. Bolenz wordt omschreven als een geboren schilder, een echte "verfeter", die niet alleen met kwasten werkt maar ook met handen en voeten schildert - een teken van haar fysieke en intuïtieve benadering van kunst [2].
De overstap naar België
Na haar opleiding verbleef Bolenz enkele jaren in Berlijn, met name tijdens de historische periode rond de val van de Berlijnse Muur [2]. Deze turbulente tijd in de Duitse geschiedenis heeft ongetwijfeld haar wereldbeeld en artistieke visie beïnvloed. Vervolgens maakte ze de beslissende stap om zich in Brussel te vestigen [2], waar ze ongeveer twee decennia heeft gewoond voordat ze naar Vilvoorde verhuisde, waar ze nu nog steeds woont en werkt [1][3].
Deze geografische overgangen weerspiegelen zich in haar artistieke evolutie en de thema's die ze verkent. Hoewel ze Duitsland verliet, bleef de grondige opleiding die ze daar genoot zichtbaar in haar technische vaardigheden, terwijl haar nieuwe Belgische omgeving haar werk nieuwe dimensies gaf.
Invloeden van haar omgeving op haar werk
Gedurende haar carrière heeft Bolenz erkenning gekregen in de vorm van verschillende beurzen uit Bad-Munster en Berlijn, evenals prijzen van de stad Berlijn en Wesseling in Duitsland [2]. Deze erkenning bevestigt de impact van haar werk binnen de kunstwereld.
Haar verhuizing naar België bracht haar in contact met de levendige kunstscene van dit land. Ze heeft tentoongesteld naast gerenommeerde Belgische kunstenaars zoals Jan Fabre en Win Delvoye in de Botanische Tuin van Brussel [2]. Bovendien heeft ze deelgenomen aan prestigieuze internationale kunstevenementen zoals FIAC en Art Paris [2].
Een belangrijk moment in haar carrière was in november 2015, toen een van haar werken uit de serie 'Lachende Vrouwen' werd opgenomen in de collectie van het Museum voor Hedendaagse Kunst in Moskou [2]. Dit toont aan hoe haar kunst grenzen overschrijdt en internationaal wordt gewaardeerd.
Bolenz wordt gekarakteriseerd door haar obsessieve toewijding aan het schilderen. Een criticus vergeleek haar ooit met een prehistorische kunstenaar die gedreven door creatieve energie grotmuren beschilderde [2]. Deze niet-aflatende toewijding aan haar kunst, in combinatie met haar unieke technische benadering, heeft geresulteerd in een uitzonderlijk oeuvre dat zowel traditionele elementen als experimentele aspecten combineert [3].
Kunst als spiegel van de maatschappij
Feminisme zonder slogans
In de kunstwereld van Ulrike Bolenz vind je geen luide slogans of expliciete politieke statements. Toch noemen kunstcritici haar een "de facto feminist" - niet verbaal of als vaandeldrager in een parade, maar door haar artistieke praktijk [2]. Bolenz keurt bepaalde acties van suffragettes zoals Mary Richardson af, die in 1914 een naakt van Velázquez met een bijl aanviel. Ze houdt te veel van kunst voor dergelijke destructieve benaderingen [2].
Bovendien volgt ze niet blindelings figuren als Judy Chicago of Miriam Schapiro, die in de jaren zeventig zelfs een kunstschool oprichtten waar mannen verboden waren [2]. Voor Bolenz is bevrijding van maatschappelijke druk een universeel menselijk vraagstuk waar ze voor vecht. In haar feministische benadering plaatst ze vrouwen van alle continenten naast elkaar op gelijke voet, waarmee ze de kritiek weerlegt dat feminisme te lang een "wit probleem" is geweest [2].
De rol van activisme in haar werk
Hoewel Bolenz zichzelf niet als activist bestempelt, hebben haar werken onmiskenbaar een maatschappelijke lading. Haar serie "Lachende Vrouwen" verbeeldt vreugde als een vorm van verzet tegen menselijk leed [4]. De lach in haar kunstwerken beschouwt Bolenz als een vorm van weerstand tegen de gruwelijkheden van onze tijd [4].
Dit verzet uit zich ook in werken zoals "With waving hair", dat ze maakte uit solidariteit met Iraanse vrouwen na het overlijden van de 22-jarige Mahsa Amini [5]. Hiermee sluit ze aan bij een lange traditie van kunstenaars als maatschappelijke voorvechters, een idee dat teruggaat tot de Franse filosoof Henri de Saint-Simon [5].
De mens als universeel thema
Centraal in Bolenz' oeuvre staat altijd de mens - het leven, de dood, de kwetsbaarheid van ons bestaan [6]. Zoals ze zelf zegt: "Mijn centraal thema is de mens. Ik schilder de mens in zijn hedendaagse context" [7]. Haar menselijke figuren drukken vaak pijn en wanhoop uit, maar zijn desondanks sterk, vooruitkijkend en trots [6].
Telkens opnieuw slaagt de kunstenares erin hen waardigheid, individualiteit en zelfvertrouwen te geven, zelfs wanneer ze terugkerende thema's behandelt zoals massificatie van mensen of actuele discussies over klonen en genetische manipulatie [6]. Met haar transparante beeldtaal, letterlijk en figuurlijk, toont ze de mens in al zijn naaktheid en kwetsbaarheid [7].
De verhalen achter haar bekendste werken
'Der Ewige Mensch': oorlog en overleving
Achter elk kunstwerk van Ulrike Bolenz schuilt een diepgaand verhaal. In 'Der Ewige Mensch' verwijst ze naar de Russische rivier Berezina, bekend van militaire nederlagen van zowel Napoleon als Hitler. Deze locatie gebruikt Bolenz als universeel symbool voor oorlogsgruwelen door de tijden heen [2]. Het werk, gemaakt met fotografie op polycarbonaat, bevat stukjes prikkeldraad - een materiaal dat oorspronkelijk voor veeteelt was bedoeld maar tijdens WOI een grimmig oorlogswapen werd [8]. De toeschouwer ervaart een "tsunami aan complexe, elkaar tegensprekende emoties" bij het aanschouwen van dit werk [9]. Hier verweeft Bolenz barbaarse oorlogsgruwel met alledaagse schoonheid [9].
'Lachende Vrouwen': vreugde als verzet
Na de val van de Berlijnse Muur in 1989 creëerde Bolenz in 1993 haar 'Lachende Vrouwen', geïnspireerd door een foto van de eerste Anglicaanse priesteressen in Cambridge [10]. In 1995 stond dit werk zelfs op het altaar in de Berlijnse Dom tijdens een live uitgezonden eredienst [10]. Opvallend genoeg veroorzaakten dezelfde kunstwerken vijf jaar nadien een rel in Franse kerken [10]. Voor Bolenz vertegenwoordigt de lach een filosofisch verzet tegen dogmatisme - een Assepoester die haar "te ernstige zus", de Waarheid, belachelijk maakt door alternatieven te suggereren [8].
'With Waving Hair': solidariteit met Iraanse vrouwen
Een recent werk, 'With Waving Hair', toont Bolenz' maatschappelijke betrokkenheid. Ze creëerde dit als solidariteitsbetuiging met protesterende Iraanse vrouwen na de dood van de 22-jarige Mahsa Amini [5]. Hoewel een schilderij uit Vilvoorde op zich geen wereldwijd onrecht kan beëindigen, hoopt Bolenz dat het de vrouwen die moedig de gevestigde orde trotseren een hart onder de riem steekt [5].
'Godin Europa': zelfportret als manifest
Haar 'Godin Europa', een intrigerend zelfportret, symboliseert volgens critici "het laatste bastion van vrijheid en menselijke waardigheid" [1]. In dit werk, net als in haar andere creaties, nodigt Bolenz de kijker uit tot langdurige contemplatie waarbij het kijken "nooit af" is [11]. Haar figuren, waaronder deze Europa-godin, combineren strijdvaardigheid met levensplezier - een belichaming van het motto "bene agere et laetari" (handel goed en wees blij) [2].
Filosofie en beeldtaal in haar oeuvre
Transparantie en gelaagdheid als stijlmiddelen
Sinds 1995 staat Ulrike Bolenz bekend als pionier van de "fotoplastische" kunst [12][6]. Haar techniek is uitzonderlijk: ze sluit gefotografeerde silhouetten in plexiglas in, waarna ze deze een tweede huid geeft door ze met acrylverf te bewerken [13]. Hierdoor ontstaat een bijzondere symbiose tussen fotografie, transparante sculptuur en schilderkunst. De lichamen en gezichten lijken voor de toeschouwer uit het glas te springen, wat een onwezenlijk effect creëert [13]. Bovendien nodigt de wisselende transparantie in haar werk de kijker uit tot ontdekken door verschillende lichtinvallen [14].
De invloed van Merleau-Ponty en Lévinas
In tegenstelling tot Lévinas, die de ziel in het gelaat plaatst, vindt Bolenz de ziel in het hele lichaam [2][15]. Ze voelt zich aangetrokken tot de filosofie van Maurice Merleau-Ponty, die stelt: "Door zijn lichaam aan de wereld te lenen, transformeert de schilder de wereld in een schilderij" [2]. Deze fenomenologische benadering, waarbij Merleau-Ponty schilderen omschrijft als "het zichtbare tot de tweede macht", biedt een beter perspectief op haar werk [2]. Daarnaast werd Bolenz geïnspireerd door dansvoorstellingen van choreografen zoals Pina Bausch en Anne Teresa De Keersmaeker, waarbij de intentionaliteit van het menselijk lichaam centraal staat [2].
Het lichaam als drager van betekenis
Als overtuigd humaniste plaatst Bolenz de mens als "maat aller dingen" in het middelpunt van haar artistieke kosmos [15]. Haar oeuvre sluit aan bij het nieuwe humanisme, samengevat in de uitspraak "niets menselijks is mij vreemd" [2]. Door het gebruik van gelaagde transparante materialen creëert ze werken die huidige maatschappelijke kwesties onderzoeken [12][6]. Het lichaam fungeert hierbij niet alleen als fysieke vorm, maar als startpunt voor het zelfbewustzijn dat zich bewust wordt van de omgeving [15]. Met deze benadering overstijgt Bolenz de conventionele grenzen van het portret en maakt ze van het hele lichaam een expressief canvas.
Conclusie
Ulrike Bolenz blijft zonder twijfel een uitzonderlijke stem in de hedendaagse kunstwereld. Haar werk overstijgt traditionele grenzen door fotografie, schilderkunst en transparante materialen te combineren tot een unieke beeldtaal. Desondanks gaat haar kunst verder dan louter esthetiek - achter elke laag schuilt een diepere betekenis die universele menselijke thema's aankaart.
De kracht van Bolenz ligt vooral in haar subtiele benadering van maatschappelijke kwesties. Hoewel ze afstand neemt van luidruchtig activisme, spreekt ze door werken als "With Waving Hair" en "Lachende Vrouwen" toch duidelijke taal over vrouwenrechten en menselijke waardigheid. Daarnaast weerspiegelt haar techniek van transparantie en gelaagdheid haar filosofische visie - een visie die sterk beïnvloed is door denkers als Merleau-Ponty.
Het menselijk lichaam vormt ongetwijfeld het centrale element in haar oeuvre. Anders dan veel tijdgenoten beschouwt Bolenz het hele lichaam als drager van de ziel, niet alleen het gelaat. Deze benadering stelt haar in staat om door fysieke vormen diepere emoties en universele ervaringen uit te drukken.
Bolenz' werk biedt tijdens verschillende bezoeken steeds nieuwe perspectieven, afhankelijk van lichtinval en de positie van de kijker. Precies deze interactie tussen toeschouwer en kunstwerk maakt haar creaties zo bijzonder - het kijken is, zoals critici opmerken, "nooit af".
Ten slotte bewijst Ulrike Bolenz dat kunst een krachtige spiegel kan zijn voor onze samenleving. Haar werken nodigen ons uit tot reflectie over wie we zijn als mensen, onze kwetsbaarheden en onze veerkracht. Juist door deze combinatie van technische innovatie, filosofische diepgang en menselijke warmte blijft Bolenz een belangrijke stem in de kunstwereld - een stem die zowel fluistert als schreeuwt, maar bovenal resoneert.
Willem Elias
Emeritus professor kunstfilosofie, VUB
FAQ
-
Wat maakt de kunst van Ulrike Bolenz uniek?
Ulrike Bolenz gebruikt transparante materialen zoals hars om gelaagde beelden te creëren. Deze techniek geeft haar werk een diepere betekenis en nodigt uit tot reflectie over menselijke thema's.
-
Welke maatschappelijke kwesties behandelt Bolenz in haar werk?
Bolenz behandelt thema's zoals oorlog, vrouwenrechten en menselijke waardigheid. Haar werken zoals "Der Ewige Mensch" en "With Waving Hair" bevatten krachtige verhalen over deze onderwerpen.
-
Hoe heeft Bolenz' verhuizing naar België haar werk beïnvloed?
De verhuizing naar België bracht Bolenz in contact met een levendige kunstscene, wat nieuwe dimensies aan haar werk gaf. Haar technische vaardigheden uit Duitsland bleven zichtbaar in haar kunst.
-
Welke filosofen hebben invloed gehad op Bolenz' werk?
Bolenz' werk is beïnvloed door filosofen zoals Merleau-Ponty en Lévinas. Merleau-Ponty's fenomenologische benadering en de focus op het lichaam als drager van betekenis zijn duidelijk zichtbaar in haar oeuvre.
Bronnen : Gebaseerd op eigen reflecties en diepgaande analyse van het werk en leven van Ulrike Bolenz
Referenties
[1] - https://fredericdemeyer.be/female-icarus-het-strijdtoneel-van-ulrike-bolenz/
[2] - https://ulrike-bolenz.eu/to-read/english-human
[3] - http://www.pedramigallery.com/artist-item/ulrike-bolenz-2/
[4] - https://www.thediplomaticsociety.co.za/3446-handover-of-the-peace-column-by-artist-ulrike-bolenz-to-the-international-club-icaa-in-the-foreign-ministry-of-germany-by-diplomatic-world-institute
[5] - https://www.theartcouch.be/nieuws/gedachten-bij-with-waving-hair-van-ulrike-bolenz/
[6] - https://www.huskgallery.com/usr/documents/exhibitions/press_release_url/15/press-release-exhibition-ulrike-bolenz-webuk.pdf
[7] - https://ikkoopbelgisch.be/nl/nieuws/gender-mag-in-de-beoordeling-van-kunst-eigenlijk-geen-rol-spelen-een-gesprek-met-beeldend-kunstenares-ulrike-bolenz
[8] - https://ulrike-bolenz.eu/to-read/
[9] - https://ulrike-bolenz.eu/home/ewige-mensch/der-ewige-mensch-english
[10] - https://ulrike-bolenz.eu/home/lachenden
[11] - https://ulrike-bolenz.eu/der-ewige-mensch
[12] - https://www.huskgallery.com/usr/documents/exhibitions/press_release_url/24/press-release-bolenz-schmidt-2021_uk-.pdf
[13] - https://ulrike-bolenz.eu/home/cocons
[14] - https://sofievandenbussche.be/ulrike-bolenz/
[15] - https://ulrike-bolenz.eu/to-read/duits-human
Reactie plaatsen
Reacties